Beste vriendinnen en vrienden van de beweging,
Ik ben blij en vereerd om vanavond hier de slottoespraak op ons feest van Rerum Novarum te brengen. Ik ben 200km van huis en toch voel ik me hier thuis. Leuk gevoel. Ik ben er van overtuigd dat dit te maken heeft met mensen, geëngageerde mensen. Alvast bedankt daarvoor.
Ik zal het vandaag niet hebben over soorten vrijwilligers, engagementen,… Want dat hebben we daarstraks prachtig verwoord gekregen tijdens het panelgesprek. Ik vond het alvast heel inspirerend. Ik ga het wel hebben over kansen en uitdagingen voor beweging.net vandaag, morgen en overmorgen. Ik zal tot slot natuurlijk ook iets zeggen rond vrijwillig engagement. Wat had u anders verwacht?
Maar vooraf moet ik eerst nog iets kwijt. Ik wil iets delen met jullie. Iets waar ik al lange tijd mee worstel, namelijk de term ‘ aan vrijwilligerswerk doen ‘. Ik weet niet wat ik met die term moet aanvangen. Ik vind die nogal verwarrend. Het past volgens mij niet om wat vrijwilligers doen ‘werk’ te noemen, en het is misleidend om hun activiteit als ‘werk’ te bekijken omdat het zo veel te dicht bij betaalde arbeid aanleunt. Ik vind het belangrijk om het onderscheid tussen betaalde arbeid en onbezoldigd vrijwilligerswerk te bewaken. Veel van de waarde en de betekenis van vrijwilligerswerk ligt er immers in, dat het onbezoldigd en vrijwillig is opgenomen. Ik wil hier dan ook het pleidooi van het Vlaamse steunpunt vrijwilligerswerk ondersteunen. Zij ijveren voor de invoering van het werkwoord VRIJWILLIGEN. Dat zou een neologisme, een nieuw gevormd woord, zijn dat echter volstrekt te rechtvaardigen is als je kijkt naar andere talen. In het Engels bestaat het werkwoord ‘ to volunteer ‘. Volgens mij dekt deze term beter de lading. Goed, tot zover mijn persoonlijke besognes. Terug over naar Rerum Novarum. Dé reden waarom we hier samen zijn.
Meer dan 100 jaar geleden werd het ACW ‘ uitgevonden’ om de sociale problemen van toen aan te pakken. Dankzij de arbeidersbeweging zijn er op vandaag heel wat wantoestanden van vroeger de wereld uitgeholpen.
De werkende klasse is in vergelijking met 100 jaar geleden veel beter beschermd. De sociale problemen zijn een stuk gestabiliseerd, al is er altijd waakzaamheid geboden. Rond deze thema’s kunnen we niet meer massaal mobiliseren omdat de meeste mensen nu eenmaal denken, vaak terecht, dat ze het goed hebben op economisch en materieel vlak. We zouden ons dan ook kunnen de vraag stellen of we nog nodig zijn als werknemersbeweging? Natuurlijk zijn we nog nodig.
We zijn nu een eeuw verder en er zijn ondertussen veel problemen bijgekomen zoals klimaat en milieu, verkleuring, mobiliteit,… Rond deze thema’s is er ook een nieuw middenveld ontstaan dat ook mobiliseert. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan natuurpunt, GAIA, Bond van Trein, tram en busgebruikers, allochtonenverenigingen. Dat is een andersoortig middenveld: zij zijn niet bereid zich aan bepaalde politieke partijen te hangen en zijn zeer duidelijk qua actiepunten. Dat maakt hen ook aantrekkelijk voor veel mensen. En dat is goed, want zij werken ook aan een betere wereld. Wij focussen ons op vandaag ook op die thema’s. Maar dan moeten we weten dat we veel concurrentie hebben, die eerder waren, en het voordeel van de duidelijkheid hebben. We moeten deze realiteit niet ontkennen. Maar er is altijd hoop en werk aan de winkel. Het is goed om soms een analyse te maken, om even in de helikopter te kruipen en van bovenaf te kijken wat er aan de hand is.
De context voor een arbeidersbeweging is jammer genoeg op vandaag nochtans ‘goed’.
Mocht Leo XIII vandaag zijn encycliek Rerum Novarum uit 1891 moeten herschrijven dan zou hij, denk ik, bladzijden te kort komen. Mocht een organisatie als beweging.net niet bestaan, we zouden ze moeten uitvinden. Waarom vraagt u zich af? Iedereen is het erover eens dat ongelijkheid één van de grote sociale uitdagingen is waar we als samenleving een antwoord moeten op bieden. In 1891 was de breuklijn duidelijk: arbeid versus kapitaal. Iedereen die geen kapitaal had, en dat was ongeveer 85% van de bevolking zat in hetzelfde schuitje: armoede en uitbuiting.
Op vandaag is de ongelijkheid veel complexer en ook moeilijker te vatten. Naast extreme armoede en uitbuiting zoals dakloosheid of onderbetaald zwartwerk door illegalen, wat gelukkig slechts een heel klein percentage van de bevolking treft, zijn er subtielere vormen van ongelijkheid, bijvoorbeeld: de participatie aan het verenigingsleven, kwaliteit van jobs, verzekering tegen tegenslag, toegang tot gezondheidszorg, … En die verschillen worden nog duidelijker in de verf gezet in een maatschappij die eigenlijk van zichzelf, gemiddeld genomen, heel rijk is. Dan valt het nog meer op als je niet mee kan. Daarnaast zien we een heel grote paradox ontstaan: de ongelijkheid is groot en groeit zelfs nog. En tegelijkertijd hebben organisaties, zoals beweging.net, die zich om die problematiek bekommeren het op vandaag moeilijk om impact te hebben. De beweging heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de welvaart in ons land en aan de ontvoogding van werknemers. Vandaag liggen de acute problemen niet langer daar maar meer dus in de solidariteit met wie uit de boot valt. In die zin wil beweging.net opnieuw meer wegen op de politieke agenda. We willen echter geen beweging zijn die zegt wat mensen moeten denken, maar geven hun de kans om mee te denken. Het is belangrijk voor de beweging om ervoor te zorgen dat mensen samenkomen en kunnen discussiëren. Als iedereen alleen om 7 uur naar het nieuws kijkt, dan is er daarna geen gesprek. Wij willen dingen bespreekbaar maken, dit is onze verdomde plicht. Er mogen verschillende meningen zijn, maar je praat tenminste met elkaar praten. Zo worden mensen sterker, door naar elkaar te luisteren, door dialoog te voeren. Dat is een troef.
Misschien toch nog even terugkomen op het andersoortig middenveld. Ik stelde: zij zijn zeer duidelijk qua actiepunten en dat maakt hen aantrekkelijk voor veel mensen. Misschien is dit net ook een kans en/of uitdaging voor ons, als traditionele organisatie. Ik verklaar me nader. r moet rekening gehouden worden met een meer gesegregeerde opbouw van het verenigingsleven. Individuen nemen keuzes over hun vrijetijdsbesteding en dus over hun engagement in verenigingen en organisaties meer zelf in handen. Dat hoorden we daarstraks ook tijdens het panelgesprek. Daarmee komt ook de socialisatie- en integratiefunctie van het verenigingsleven onder druk te staan. De klassieke zuilgebonden sociaal-culturele organisaties, lees ook beweging.net, die momenteel hun aantrekkingskracht verliezen, zijn typevoorbeelden van organisaties die zorgen voor contacten tussen mensen met een verschillende achtergrond (“bruggenbouwend” sociaal kapitaal). En zij vervullen ook een emancipatorische rol voor minder gegoede groepen zoals laagopgeleiden. De kans bestaat dat mensen in de toekomst meer zullen kiezen voor organisaties die zorgen voor contacten tussen mensen met een vergelijkbare achtergrond (“bindend” sociaal kapitaal) en dat die trend ten koste gaat van sociale contacten en samenhang over sociaaleconomische en culturele grenzen heen. Het doet me wat denken aan cultuurbeleidscoördinatoren, die in hun Cultuurcentrum liever moderne dans dan Geert Hoste programmeren.
Maar laat dit nu net de sterkte zijn van onze beweging. Misschien liggen hier net kansen voor ons als beweging. Als ‘ klassieke ‘ beweging uit het middenveld hebben wij altijd bruggen gebouwd, over rangen en standen heen. We moeten erover waken dat de nieuwe verenigingen en bewegingen die nu ontstaan de onderlaag van de samenleving niet vergeten. Ook dit is een troef.
Willen we blijvend van betekenis zijn in de maatschappij dan denk ik dat we met een aantal zaken rekening moeten houden. Ik wil 3 woorden meegeven: veerkracht, innovatiekracht en goesting.
- Veerkracht zorgt ervoor dat je op het gepaste moment jezelf in vraag stelt en opnieuw kunt uitvinden. Het is ook het vermogen om het verleden achter te laten en een toekomst concreet vorm te geven. Veerkracht is ook een stap durven zetten, soms zelfs in het ongewisse.
- Innovatiekracht behoort tot één van de meest begeerde eigenschappen van een onderneming. Wie in staat is steeds opnieuw betekenisvolle vernieuwingen en verbeteringen te realiseren kan continu waarde blijven leveren aan klanten en andere stakeholders. Wanneer een onderneming over innovatiekracht beschikt, is dat niet zomaar te kopiëren door een andere organisatie. Het vormt zich elke dag weer, vanuit het denken en doen van mensen die er werken en vrijwilligen. Het is de expressie van de levenskracht van een organisatie.
- Tenslotte moeten we ons de vraag durven stellen of beweging.net op vandaag nog een goestinggevende organisatie is? Hebben we nog een wervende en inspirerende visie, een droom? Enkele vragen die we ons moeten stellen zijn: Waarom bestaan we? Wat zou er gebeuren als beweging.net er morgen niet meer zou zijn? Kunnen we alles bij het oude laten of moeten we veranderen? Wat is ons mensbeeld? Wat is het DNA van de organisatie? … Kortom we moeten komen tot een goestinggevende visie. Dan pas zullen mensen bij ons vrijwilligen. Ik heb er alvast goesting in. En jij?
Tot slot, omdat het o zo belangrijk is en ik het beloofd heb, even inzoomen op vrijwilligen. We spreken hier immers over meer dan 1,1 miljoen Belgen, zowel mannen en vrouwen, die zich gemiddeld 3,6 uren per week inzetten. Dit vertegenwoordigt een sector met bijna 130 000 voltijdse werknemers. Wat zou er gebeuren als die sector het werk neerlegt en staakt? Ik hou mijn hart vast.
Vrijwilligen is goed op drie vlakken. Het is moreel goed, het is sociaal waardevol en het draagt bij tot persoonlijk welbehagen. Of anders gezegd: het is goed voor de medemens, het betekent dat je iets doet, betekent voor de ander. Vrijwilliger wordt je niet uit eigenbelang.Ten tweede: het is goed voor de samenleving, vrijwilligers zorgen er mee voor dat het vertrouwen en de verbondenheid onder de bevolking toeneemt. En de sociale samenhang maar ook de democratie, worden daardoor versterkt.En tenslotte: het is goed voor de vrijwilliger zelf. De gunstige effecten van vrijwillig engagement vallen echter niet altijd te becijferen. Vrijwilligers ‘geven’ en dat maakt hen tot gelukkiger mensen. Het bevordert bovendien de (psychische) gezondheid en vrijwilligers leven zelfs langer dan andere mensen.
De inzet gebeurt in de ‘civil society’. Dat is de ruimte waarin burgers vorm geven aan de samenleving, zonder inmenging van de overheid. Uit vrije wil en niet omdat het moet. Als mensen zich engageren in een vereniging nemen ze verantwoordelijkheid op voor het samenleven met elkaar. Ze maken de maatschappij.
Dat komt nog meer tot uiting in tijden waarin die samenleving onder druk staat, in angstige tijden, zoals vandaag. Het verenigingsleven is één van de sociale-culturele motors van onze samenleving. Het verbindt mensen als geen ander. De vereniging is zonder twijfel een sterk middel en één van de weinige werkende middelen tegen het steeds groeiende egocentrisme, discriminatie, racisme,… of het neoliberalisme die alles reduceert tot voor of tegen economische groei of besparing. Net nu hebben we meer beweging.net nodig. Ik ben er rotsvast van overtuigd dat er ons een mooie toekomst staat te wachten. Zeker als we er samen onze schouders onderzetten. Samen, dat is ook jullie, alle vrijwilligers hier aanwezig. Dag in dag uit, mensen in beweging zetten in Limburg. Je schouders zetten onder een leefbaar Limburg, waar mensen elkaar ontmoeten, inhoudelijke thema’s opgepakt worden en waar men weegt op het beleid. Limburg zou niet hetzelfde zijn zonder beweging.net. Beweging.net zou niet hetzelfde zijn zonder jullie, vrijwilligers. Jullie zijn niet weg te denken uit het netwerk. Integendeel, jullie zijn de beweging. Jullie inzet en engagement brengt leven in de brouwerij en werkt aanstekelijk.
En wanneer we dan in vraag gesteld worden dan moeten we het volgende antwoorden: dit is wat we willen. En daar moeten we dan ook voor gaan en staan. Wij willen geen angstige, wantrouwige en verdeelde samenleving. Wij gaan voor bruisende buurten waar mensen elkaar vertrouwen. Een buurt waar iedereen zich verantwoordelijk voelt voor de omgeving en elkaar, een buurt waar we gemeenschap vormen. We willen de buurt vormgeven in plaats van kapot maken. We kunnen de samenleving opbouwen in plaats van af te breken. Dat vergt veel moed en inzet, maar laat het net dit zijn wat vele vrijwilligers dag in dag uit doen.
Vandaag hoef je niet ver te zoeken naar pessimisten die de toekomst van de samenleving zwart inzien en mensen bang, angstig maken. Je vindt ze in de politiek, op het internet, op café … Net daarom zijn vrijwilligers op vandaag onontbeerlijk. Vrijwilligers zijn de optimisten van onze samenleving. En optimistisch zijn op vandaag is een huzarenstukje dat alle respect en ondersteuning verdient!
Het middenveld zal niet zwijgen. Wij spelen mee in het bouwen aan een sterke samenleving of men dat nu graag heeft of niet. Wij nodigen alle politici uit om constructief om te gaan met de kritiek, om goed te luisteren en om de middenveldorganisaties rond de tafel te brengen zodat er gedragen oplossingen uit de bus kunnen komen. Om het met de woorden te zeggen van onze voorzitter: Het middenveld is geen chihuahua, een schoothondje waar je nauwelijks last mee hebt, dat niet veel kost in onderhoud en amper iets eet. Nee, laat het middenveld blaffen, dat is de aard van het beestje. Dat is de stem van de samenleving.
Tot slot: wij hebben niet alleen een samenleving, wij zijn de samenleving.
Laten we samen verder vrijwilligen. We kunnen dat toch zo goed.
Wim Verlinde, algemeen voorzitter kwb
Sint-Truiden, 8 mei 2018
