Machtswisseling in Rome. De Italiaanse regering weifelt over de autonomie van Zuid-Tirol. In Bolzano komt het tot protesten van Duitstaligen. Ze eisen vrijdom van Rome. De regering in Wenen stuurt soldaten zonder insignes de Brennerpas over. Zuid-Tiroolse schuttersbonden blokkeren kazernes van carabinieri. Voor de Italiaanse regering kan reageren wordt een referendum gehouden. De meerderheid van de Zuid-Tirolen kiest voor hereniging met Oostenrijk. Duizenden Italiaanstaligen worden verdreven. De Europese Unie gelast sancties tegen Wenen. In Duitsland roepen uiterst links en extreem rechts dat de winnaars het Habsburgse rijk na Wereldoorlog I lelijk gepakt hebben. Europa heeft schuld aan de miserie. Daarom moet het de fantoompijn respecteren van Oostenrijk, tot wiens invloedssfeer Zuid-Tirol behoort. Niemand moet tegen Wenen met het volkerenrecht afkomen – ten slotte schenden de Amerikanen dat ook.
Absurd scenario? Niet natuurlijk, wanneer je Italië door Oekraïne vervangt, Zuid-Tirol door de Krim, Oostenrijk door Rusland en het Habsburgs rijk door de Sovjet-Unie. Dan wordt het scenario heuse realiteit: Rusland heeft de Krim aan Oekraïne ontrukt. Niet weinigen in Europa tonen daar begrip voor, omdat Moskou na de instorting van het Sovjetrijk ‘vernederingen’ heeft moeten verdragen.
Na het uitbreken van de Krimcrisis hebben trouwens al 7.000 internauten de aansluiting gevraagd van Sardinië bij Zwitserland, ‘land van vrede en sociale organisatie, waar iedereen werkt en zijn belastingen betaalt’. Verkoop van het eiland zou Italië’s schatkist vullen en Zwitserland een eigen oever voor zijn schepen bezorgen. Maar de operatie zou ook enorm voordelig zijn voor de Sardijnse mafia, die niet eens naar Genève zou moeten voor witwasserij. Waarop wachten overigens de pro-Duitse separatisten om loopgraven te bezetten in het grensgebied van België en Frankrijk?
Nu zijn staten niet voor de eeuwigheid gemaakt. Ze ontstaan door oorlogsgeluk, huwelijken, koop en verkoop. Ze krimpen of verdwijnen, nieuwe ontstaan, vaak in barensweeën. De laatste tijd: Oost-Timor, Kosovo, Zuid-Soedan. Ook in West-Europa is de statenwereld in beweging gekomen. In België willen Vlamingen zich van Walen lostornen, in de herfst gaan Schotten en Catalanen over hun onafhankelijkheid stemmen. Italië rafelt uiteen. Van Zuid-Tirol tot Sicilië wordt om onafhankelijkheid geroepen. In Veneto stemden eind maart honderdduizenden over een soevereine republiek onder de Marcusleeuw.
Waarom zouden dan de Russen op de Krim Oekraïne niet mogen adieu zeggen en bij Vadertje Poetin aansluiten? Inderdaad wordt in Poetins omgeving gretig verwezen naar Kosovo, Schotland en de Veneto ter rechtvaardiging van zijn greep naar de Krim. Wat is daartegen in te brengen? Zegt toch de volksmond: het doel van de staat is het geluk van zijn burgers. Niet omgekeerd.
De wereldordening wordt dezer dagen van boven en onder omgebouwd. Terwijl globalisering grenzen oplost, zoeken mensen nieuwe grenzen. De behoefte aan een thuishaven wordt blijkbaar sterker naarmate de wereld zich vernetwerkt. Schotland en Engeland zijn meer op elkaar gaan lijken. Juist die homogeniteit leidt tot onderscheidingsdrang. Dat geldt in het bijzonder voor Europa. Precies omdat de EU zo open is, kijken velen verlangend uit naar een kleiner huis waar enkel de eigen zeden heersen. Dat zal wel een reden zijn waarom Poetin met zijn maxime – waar Russen wonen, daar moet Rusland zijn – zoveel begrip oogst.
Er spreekt trouwens een en ander voor herziening van grenzen: het zelfbeschikkingsrecht van volkeren; correctie van historische willekeur, zoals de toevoeging van de Krim aan Oekraïne, van Zuid-Tirol aan Italië; het herontwaken van regionale culturen als in Bretagne; en de vervreemding van hun staat, in Texas, in Québec.
Wanneer de staat er voor de mensen moet zijn, waarom zouden de mensen dan niet hun staat mogen versnijden en vernaaien? Waarom niet? Omdat de prijs van een nieuwe ordening hoog is. De burgers van Joegoslavië hebben de instorting van hun staat met nachtmerrieachtige jaren betaald. Afscheidingen brachten zelfs geen volle bevrediging, maar wel nieuwe afscheidingsbewegingen, bijvoorbeeld in Bosnië-Herzegovina. Wanneer een minderheid zich mag afsplitsen, wat mag dan de minderheid in de minderheid? Zou Zuid-Tirol onafhankelijk worden, kunnen de Ladiner in het Grödnertal dan een republiek uitroepen? Wat geschiedt met de Tartaren op de Krim? En waarom staat Poetin Tsjetsjenen, Tsjoevasjen en Gagoezen niet dezelfde zelfbestemming toe als de Russen in Oekraïne?
Wie grenzen nieuw trekt, schept meestal nieuwe problemen. Oost-Timor en Zuid-Soedan blijken nauwelijks levensvatbaar. Catalanen, Venetianen of Schotten verhopen daarentegen van een eigen staat economische voordelen, maar laten wel grotere kromtrekkingen in Spanje, Italië en Groot-Brittannië onverlet. Oude conflicten, zoals in Noord-Ierland, flakkerden weer bloedig op. Nog gevaarlijker dan de atomisering van de landenwereld is het streven naar nieuwe volksnaties. Alle Koerden naar Koerdistan. Alle Albanezen naar Albanië. Alle Hongaren in andere landen terug naar Boedapest. Rusland, waar Russen leven. Zo’n soort ambitie voorspelt oorlog. Wie de etnische kaart trekt, roept de zelfverscheuring van Europa weer in het leven.
De Russische president speelt de volkskaart, gisteren in Georgië, vandaag in Oekraïne, morgen misschien in het Balticum. Daartegenover kan de EU een drie-verdiepingenmodel in het vooruitzicht stellen, dat alle conflicten onschadelijk maakt. De Unie, de lidstaten en hun regio’s bekommeren zich trapsgewijs om het wel en wee van de burgers. Ze geven ze enerzijds een stem in de geglobaliseerde wereld en anderzijds wortels in hun streek. Secessies worden dan overbodig.
Tegenover dit drietrapsverhaal is het Nieuw-Vlaams nationalisme van een merkwaardig allooi. Eén. Het wil een meerderheid afscheuren van een minderheid. Dat kan alleen maar verklaard worden doordat het een rijkere meerderheid is die een armere minderheid kwijt wil.
Twee. Het wil af van zijn sociale ‘eigenheden’: indexering, wachtuitkeringen voor jongeren, het principe van in duur onbeperkte werkloosheidsuitkeringen... Het bepleit dat soort afschaffingen in naam van een Europese homogeniteit (‘Waar hebben ze dat nog? Nergens in de wereld’). Maar het blijft wel opvallend selectief in zijn afschaffing van typisch ‘Belgische’ regelingen: het vraagt niet hetzelfde voor fiscale ‘eigenheden’ (geen vermogensbelasting, geen meerwaardebelasting, geen liquidatiebonus...). Die hebben ze nochtans elders ook niet.
Drie. Het doet dat duidelijk ter wille van een bedrijfsleven dat nochtans gedomineerd wordt door grote buitenlandse ondernemingen en door groot geworden eigen ondernemers die niet weten hoe gauw hun bedrijf te verkopen aan buitenlandse multinationals (omdat ze dan zonder belasting kunnen cashen).
Vier. Elders in Europa wil het nieuwe nationalisme terugplooien op de eigen nationale instellingen – in egelstelling tegen teveel Europese aanmatiging. Maar in België roept N-VA unverfroren Europa en het Europees beleid aan om de eigen nationale instellingen te kortwieken.
Slotsom: het Nieuw-Vlaams nationalisme moet zowaar het enige neoliberale nationalisme ter wereld zijn. (Let wel: dat moet niet helemaal verbazen, want nationalisme kan elke kleur aannemen. Zoals, na dit intermezzo, mag blijken.)
