Het is nu wel voor iedereen duidelijk: de energiemarkt is op hol geslagen en zonder ingrijpende maatregelen krijgen we de energiefacturen niet naar beneden. Het sociaal tarief is een sterke buffer voor 1 miljoen kwetsbare gezinnen, andere federale initiatieven (van verlaagde BTW op gas en elektriciteit tot verwarmings- en andere éénmalige premies) brengen een kleinere, soms tijdelijke, verlichting in de factuur van een brede groep consumenten. Ondertussen sloten ook de Europese energieministers en de Europese Commissie een akkoord om de overwinsten van energieproducenten af te romen. Met die middelen – het zou gaan over ongeveer 140 miljard euro – wil de Commissie de prijsschokken voor burgers en bedrijven in de lidstaten verzachten. Ook het prijsplafond op gas blijft op de Europese agenda staan.

En wat doet Vlaanderen? Tijdens de langverwachte Septemberverklaring van Vlaams minister-president Jambon bleven we toch wat op onze honger zitten. De Vlaamse energieheffing verdwijnt weliswaar uit de energiefactuur en de koopkracht van gezinnen wordt een beetje versterkt via de kinderbijslag en de jobbonus. Verenigingen, scholen, lokale besturen en bedrijven werd extra financiële steun beloofd. Maar nieuwe, meer structurele, oplossingen om een echte uitweg uit deze energiecrisis én de transitie richting een klimaatneutrale samenleving mogelijk te maken werden niet aangekondigd. Nochtans kan de Vlaamse regering meer doen om energie te besparen en een omslag te maken van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie.

Als we kijken naar de grote uitdaging in Vlaanderen op het vlak van energierenovaties rekent de Vlaamse regering vooral op premies en leningen. Daarmee wil ze burgers stimuleren hun woning te isoleren en zonnepanelen en warmtepompen te installeren. Maar we weten dat dit niet zal volstaan. Vandaag heeft amper 5 % van de woningen een EPC-label A en 40 % van de Vlaamse huiseigenaars kan een grondige renovatie aan hun huis niet financieren. We zitten dus bijlange nog niet op koers om tegen 2050 elke woning en elk appartement naar een EPC-label A te krijgen, wat wel de doelstelling is van de Vlaamse regering. Het extra budget voor advies en begeleiding door Energiehuizen is een stap in de goede richting, maar om een echte versnelling in de energietransitie teweeg te brengen is een collectieve aanpak nodig.

Wat houdt dit in?

• Pak renovaties op wijkniveau aan. Door bouwmaterialen samen aan te kopen en de werken te laten uitvoeren door dezelfde aannemers worden kosten bespaard. De begeleiding door BENOvatiecoaches of andere instanties zorgt voor ontzorging. Door op grotere schaal te werken wordt het renovatietempo opgedreven.
• Combineer dit waar mogelijk met collectieve, duurzame energiesystemen: warmtenetten met restwarmte of collectieve warmtepompen, energiegemeenschappen die zonne- en windenergie delen in de buurt.

Wat is hiervoor nodig?

• We steunen het voorstel van ACV om een Vlaamse Renovatiemaatschappij op te richten die de Vlaamse Overheid en lokale besturen samenbrengt en een strategie uittekent om deze collectieve oplossingen te realiseren.
• Tot op vandaag zijn collectieve projecten vooral afhankelijk van de goodwill van lokale actoren en dus eerder kleinschalig en vrijblijvend. Er is een duidelijk regelgevend kader nodig. We pleiten voor een Bindend Renovatie Objectief (BRO) waarbij aan steden en gemeenten duidelijke doelstellingen worden opgelegd op basis van het patrimonium op hun grondgebied. Bij het uitrollen van collectieve renovaties moet er extra aandacht zijn voor wijken waar de renovatienood het hoogst is en waar maatschappelijk kwetsbare gezinnen wonen.
• In de regio’s kunnen kennisinstellingen, intercommunales en andere organisaties met ervaring op het terrein een plan van aanpak met werkbare modellen op maat van gemeenten uitwerken. In een volgende fase kunnen dan aanbestedingen worden uitgeschreven.

Heel wat middenveldorganisaties geloven sterk in collectieve oplossingen om de energietransitie sociaal rechtvaardig te versnellen. Zij kunnen burgers informeren en activeren. Het is aan de Vlaamse regering om deze kansen niet te laten liggen.

Lees meer over de voorstellen van beweging.net in de Standpuntennota Energiemaatregelen

Sam Apers
Eddy Van den Eede

Adviseurs onderzoek & ontwikkeling beweging.net